जलसम्पदाः

->  जल भनेको पानी हो । यहि पानी र पानीबाट प्राप्त हुने वस्तु जल सम्पदा हो । अर्को शब्दमा कुनै पनि देशको जल, जलस्रोतको क्षेत्र, जलभण्डार र जलमा पाइने जैविक र अजैविक जलसम्पदा प्राणी, तत्त्वहरु तथा वनस्पतिको समष्टिलाइ नै जलसम्पदा भनिन्छ ।

-> जलसम्पदाको दृष्टिले नेपाल एसियाको पहिलो हो भने विश्वमा व्राजिल पछिको धनि देश हो ।

-> नेपालम करिव ६००० नदिनाला रहेका छन् त्त्यसमा ११ कि.मि. भन्दा लामा १००० र १६० कि.मि. भन्दा लामा १०० वटा नदिनाला रहेका छन् ।

-> नेपालमा जम्मा नदिको लम्बाइ करिब ४५००० कि.मि. रहेको छ जसले कुल क्षेत्रफलको २.५ प्रतिशत क्षेत्रफल ओगटेको छ ।

आर्थिक विकासमा जलसम्पदाको भुमिका

क) जलविधुत उत्पादन निर्यातबाट आयआर्जन गर्न सकिन्छ ।

ख) जलव्यावसाय संचालन र जल पर्यटन प्रवर्द्धन गरी विदेशी मुद्रा आर्जन गर्न सकिन्छ ।

ग) उद्योग व्यापार संचालनमा सहजता प्रदान गर्ने ।

घ) कृषि व्यावसायमा नियमित सिंचाइ उत्पादनमा अभिवृद्धि र मत्त्यपालनको प्रवर्द्धन गरी आय आर्जन गर्न सक्दछन् ।

नदीको आधारमा नेपालको विभाजन

-> नेपालका नदिहरुको वहाव क्षेत्रको आधारमा नेपाललाइ तीन भागमा विभाजन गरिएको छ ।

क) कोशी प्रदेश 

-> पूर्वमा कञ्जनजंघादेखी पश्चिममा लामटाङ हिमाल विचमा कोशी नदी प्रभावित क्षेत्रलाइ कोशी प्रदेश भनिन्छ । कुल लम्वाइ झण्डै ७२० कि.मि. भएको यो नदिको  वहाव क्षमता लगभग १५६४ घन मिटर प्रति सेकेण्ड रहेको छ ।

ख) गण्डकी प्रदेश 

->  पूर्वमा लामटाङ हिमालदेखी पश्चिममा धौलागिरी हिमाल बीचमा गण्डकी नदि प्रभावित क्षेत्रलाइ गण्डकी प्रदेश भनिन्छ । कुल लम्बाइ झण्डै ३३२ कि.मि. भएको यो नदिको वहाव क्षमता लगभग १७१३ घनमिटर प्रति सेकेण्ड रहेको छ ।

ग)  कर्णाली प्रदेश

-> पूर्वमा  धौलागिरी हिमालसम्म पश्चिममा व्यास हिमालसम्मको विचको कर्णाली नदि प्रभावित क्षेत्रलाइ कर्णाली प्रदेश भनिन्छ । कुल लम्बाइ ५०७ कि.मि.  रहेको यस नदिको झण्डै १३१६ क्युविक मिटर प्रतिसेकेण्ड रहेको छ। 

जलप्रवाहका आधारमा नेपालका नदिहरको वर्गीकरण

क) पहिलो स्तरका नदि 

-> हिमालय क्षेत्रको हिउँ पग्ली उत्त्पत्ति भएको स्थायी प्रकृतिका नदिहरुलाइ पहिलो स्तरका नदिहरु भनिन्छ । सप्तकोशी, सप्तगण्डकी, र कर्णाली नदिहरु हुन् । 

ख) दोश्रो स्तरका नदि 

-> महाभारत पर्वत श्रृङ्गखलाबाट उत्त्पति भइ बहने मेची, कन्काइ, कमला, वाग्मती, राप्ती, तिनाउ, आदि दोश्रो स्तरका नदिहरु हुन् । दोश्रो स्तरका नदिहरु विधुत उत्त्पादनका लागी उपयुक्त नभए पनि सिंचाइका लागी महत्त्वपूर्ण मानिन्छ ।

ग) तेश्रो स्तरका नदि 

-> चुरे पर्वतबाट उत्त्पत्ति भएका यी नदिहरु अति छोटो दुरीका र अस्थायी प्रकृतिका हुन्छन् । हिउँदमा प्रायः सुख्खा रहने भए तापनि वर्षामा ठुलो रुपमा बहने गर्दछन् ।

नेपालमा जलविधुत विकासको सम्भावना

-> जलस्रोतको हिसाबले ब्राजिलपछिको धनि देश हो नेपाल । यहा साना ठुला गरी झण्डै ६००० नदिनालाहरु रहेका छन्  भने तिनिहरुको कुल लम्बाइ ४५००० कि.मि. छ । २ लाख २ हजार मिलियन क्यविक मिटर जलभण्डार क्षमता भएको नेपालका नदिनालाबाट करिब ८३००० मेगावाट जलविधुत उत्त्पादन गर्ने क्षमता रहेको बुझिन्छ ।नेपालमा जलविधुत विकासको सम्भाव्यता निम्नानुसार रहेको छ ।

क) नेपालको भु -भाग करिब ५९ मि. देखी ८८४८ मि. सम्मको उचाइमा फैलिएको कारण जलविधुत विकासको क्षमता अत्त्याधिक रहेको छ ।

ख) नेपालमा निजि क्षेत्रलाइ जलविधुत उत्त्पान प्रशारण गर्न पाउने गरी कानुनी व्यवस्था गरिएको छ ।

ग) नेपालले जिलविधुत विकासमा विदेशी सहयोग  प्राप्त गरिरहेको छ ।

घ) जलविधुत विकासमा सस्थागत र नीतिगत व्यवस्थाहरु गरिएको ।

ङ) चालु योजनामा बजेट संघ, प्रदेश र स्थानीय तहको प्राथमिकताको क्षेत्रमा परेको ।

च) दुई विशाल छिमेकमा जलविधुतको माग बढ्दै गएको र नेपालमा जलविधुत उत्त्पादनमा उनीहरु इन्छुक रहेको ।